خواستگاری و عروسی در اقوام ترکمن

آداب و رسوم-تورکمن‌نیوز- اقوام استان گلستان در ازدواج، آیین‌های دینی و حتی نوع پوشش، آداب مخصوصی دارند که از نسل گذشته به آنان رسیده است.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی اخبار ترکمن، به نقل از صدا و سیما؛ استان گلستان مجموعه‌ای یک میلیون و 800 هزار نفر از اقوام و مذاهب مختلف ایرانی است. این اقوام هر یک با آداب، رسوم و سنت‌های خود رنگین کمان زیبایی را تشکیل و در کمال آرامش و هم افزایی برای توسعه این استان زیبا تلاش می‌کنند. ترکمن‌ها از جمله اقوام ساکن در این استان شمالی کشور بوده که با جمعیتی در حدود یک سوم جمعیت گلستان بیشتر در شهرستان‌های گنبدکاووس، آق‌قلا، گمیشان، بندرترکمن و مراوه‌تپه زندگی می‌کنند. یکی از آداب قوم ترکمن که سعی می شود در این مطلب به صورت خلاصه به آن پرداخته شود مراسم عروسی بوده که همچون دیگر اقوام ایرانی مراحل مختلفی از خواستگاری، نامزدی، عقد و جشن عروسی دارد.

در اقوام ترکمن به مرحله خواستگاری؛ ثوزآتماق، به مرحله نامزدی؛ آداقلی، به مرحله خنچه بردن یا نامزدی رسمی؛ قودابولماق،ثوزآتماق یا خواستگاری مرحله ای است که، پسری، دختری را برای زندگی مشترک خود می پسندد و بعد دختر و خانواده او تحقیق می‌کند و در ادامه چند تن از بانوان فامیل نزدیک پسر که بیشتر مادر، خواهر، عمه و یا خاله او هستند به خانه خانواده دختر می‌روند.

سرگروه خواستگار در خانه خانواده دختر پس از پذیرایی شدن ،می گویند که 'گلمه دیکدن خبر آل دییپ دیرلار' خوب، بفرمایید، چه خبر؟ و صاحب خانه با شنیدن خبر خواستگاری با خنده می‌گوید: 'اگر خدا قسمت کند، انشاءالله، اما اجازه بدهید ما هم تحقیق کنیم' و برای جواب دادن فرصت می‌خواهد.

بعد از اولین مرحله خانواده دختر کار تحقیق را شروع می‌کند، نماینده خانواده پسر هر از چندگاهی نظر خانواده دختر را جویا می شود و سرانجام در صورت رسیدن به جواب مثبت به خانواده پسر مژده می‌دهد و می‌گوید: 'ثوزیمی آلدیلار' سخنم یعنی سخن خواستگاری پذیرفته شد. اعلام قبولی از طرف خانواده دختر 'ثوزآلماق' گفته می شود و در این مرحله تاریخ آشنایی مقدماتی نیز تعیین می‌گردد. خانواده داماد با شیرینی به خانه پدرعروس می‌روند و پس از آشنا شدن تاریخ بله‌برون و نامزدی پسر و دختر مشخص می‌شود.

مرحله مقدماتی نامزدی بدون حضور دختر و پس برگزار می شود و آن "دوزدادشماق" نام دارد، یعنی نان و نمک یکدیگر را خوردن و به عبارتی نمک گیر شدن. در اینجا طرف داماد هدایایی را که برای عروس آینده آورده است، تقدیم می‌کند.

این هدایا شامل؛ یک تخته روسری ترکمنی به نام یایلیق، یک تخته روسری گلدار به نام چارقد، یک قواره پارچه پیراهنی، دو ظرف نان روغنی به نام‌های 'قاتلاما و بشمه' می‌باشد. خانواده دختر نیز بخشی از نان‌های روغنی را به عنوان تبرک بین حاضرین تقسیم می‌کند، این مراسم با کف زدن و شادی کردن همراه است و تاریخ مرحله نامزدی رسمی دختر و پسر نیز اعلام می‌شود.

بعد از آن در مرحله "آداماق" بزرگتر خانواده داماد، نخی باریک و سیاه و سفید را که به هم تابیده اند به گردن دختر می آویزد، این نخ را 'آلاجایوپ' گفته و نشانه یکی شدن دو شخصیت متضاد یعنی پسر و دختر است و نیز نشانه توافق آنها برای زندگی مشترک با حذف تضادهای رفتاری می باشد. بعد از این مرحله دختر را 'آداقلی' یعنی دختری که نامزد دارد، می‌گویند.

بعد از آن نوبت به تعیین میزان مهریه می‌رسد که، در روز تعیین شده نزدیکان داماد مثل پدربزرگ یا برادر بزرگتر به خانه پدر عروس می‌روند. در این مرحله دو طرف بر روی رقم مهریه صحبت کرده و سرانجام به وجه غالب در بین مردم رضایت می‌دهند، وجه مهریه در روز عروس کِشان و یا چند روز یا چند هفته قبل البته همراه با عقد رسمی به صورت نقد به خانواده عروس پرداخت می‌شود.

در مرحله "قودابولماق" یا خنچه بردن که یک یا چند روز و گاهی چند هفته قبل از جشن عروسی انجام می شود، عده ای از زنان خانواده داماد با قرار قبلی برای اجرای مرحله نامزدی رسمی به خانه پدر عروس آینده خود می‌روند و با این عمل قرابت سببی را صورتی رسمی‌تر می‌دهند. در این روز خانواده داماد هدایایی به عروس و خانواده او اهدا می‌کنند که شامل دوازده عدد مجمه (سینی) بوده و در هریک چهار قرص نان قاتلاما است و به وسیله یکی از زنان فامیل حمل می‌شود.

همچنین چهار عدد کله قند، دؤش (قسمتی از گوشت سینه و راسته گوسفند است که به شکل مثلث از بدن گوسفند جدا می‌شود و معمولا به وسیله زن برادر داماد ) حمل می‌شود، گوشواره و گردن بند طلا (این هدیه معمولا به وسیله بزرگترین عروس خانواده داماد، تقدیم می شود)، ساعت مچی، و هدایایی از قبیل روسری، چارقد، کفش، پارچه پیراهنی و حلقه نامزدی اهدا می‌شود.

در ادامه، "ثاغت بل لِ مک" مراسم مختصری است که در خانه پدری عروس برگزار می‌شود و در آن زنان دو خانواده که بیشتر مادر، خواهر، زن برادر عروس و زن برادر داماد هستند تاریخ و روز عروسی را تعیین می‌کنند و این روز حتما باید یکی از روزهای سعد باشد. (ترکمن‌های گلستان روزهای هر ماه قمری را که عدد آخر آن به 7 یا 9 ختم شود سعد می‌دانند)

بعد از آن حدود یک هفته قبل از عروسی، دختر از دوستانش پذیرایی می‌کند .که به مرحله پیش برنامه معروف است و رسمی جدید است. مرحله بعدی؛ کارت‌نویسی است.

 شب قبل از عروسی داماد راسا مخارج شب عروسی را عهده‌دار می‌شود و پذیرایی از دوستان را همراه با پذیرایی پدر و مادر خود از دوستان و آشنایان در خانه ی پدری برگزار می کند. بعد از صرف شام کسانی که مایل به کمک نقدی باشند مبلغ مورد نظر خود را به نماینده داماد می پردازند و او هم نام کمک کنندگان و مبلغ کمک را در دفتری ثبت می‌کند تا داماد در آینده جبران کند، بزرگترها رأسا به پدر و مادر داماد تقدیم می‌کنند.

این مجلس تا نیمه‌های شب ادامه دارد و در ضمن آن ساعت عروس‌کشان را که معمولا ساعت 9 یا 10 روز بعد است به مهمانان اعلام می‌کنند تا کسانی که مایل هستند در کاروان عروس و عروس‌کشان شرکت کنند.

"کجه وه" در گذشته های دور اتاقکی بود از جنس پارچه های رنگین و معمولا چهل تکه که آن را بر روی شتر یا گاری نصب می کردند و از درون و برون می آراستند و از آن برای انتقال عروس به خاواده داماد استفاده می شد و از سقف آن زنگی از نوع جرس، شبیه ناقوس کلیسا می آویختند تا بر اثر حرکت شتر یا گاو به صدا در آید، صدای زنگ، بیانگر جشن و سرور و عروس کشان بود.*

در روز عروس کشان، دوستان و آشنایانی که مایل به شرکت درکاروان عروس کشان هستند در ساعت مقرر در محل خانه داماد حاضر می شوند و هر یک وسیله خاص خود را دارند. این کاروان مرکب از دو بخش شامل کاروان داماد مرکب از جوان‌ها، زن‌ها، دخترها و کاروان آق سقال‌ها یا ریش سفیدها می‌باشد.کاروان ریش سفیدها حدود نیم ساعت قبل از کاروان داماد به عزم خانه پدری عروس حرکت می‌کند در حالی که یکی از ریش سفیدها مبلغ مهریه را که توافق شده است در کیفی قرار داده تا به خانواده عروس، تقدیم کند، ریش سفیدهای طرف عروس از این گروه استقبال می‌کنند و آنها را بر سر سفره‌ای می‌شانند که برروی آن انواع میوه و شیرینی است.

بعد از مقدمات فوق اجازه انتقال عروس از خانه پدری به خانه داماد داده می‌شود و همگی مبارک باد می‌گویند و آخوند حاضر در مجلس برای خوش یمن شدن این وصلت آیاتی را از قرآن کریم تلاوت می‌کند.

بعد از این مرحله، هدایای طرف داماد و بقچه‌ای رسیده بررسی می‌شود، آنگاه خانواده عروس نیز معادل همان بقچه‌ها (از نظر تعداد) و محتویات آنها، به بقچه های داماد اضافه می کند که در نهایت با خود عروس و همراه با جهیزیه او، به خانه داماد حمل می‌شود، بعد از این مراسم، از میهمانان با چکدرمه (غذای سنتی ترکمنی) پذیرایی می‌شود.

بعد از خداحافظی مادر با دختر، نزدیکترین زن به عروس (خواهر یا زن برادر او ) راه را بر زنان طرف داماد می‌بندد و می‌گوید: خلعت من کو؟ و با گرفتن هدیه‌ای (یک قواره پارچه پیراهنی) اجازه خروج می‌دهد، اما در مقابل کجه وه، یکی از برادران عروس منتظر است، او نیز با گرفتن هدیه‌ای ،اجازه می‌دهد که کجه وه و کاروان همراه آن، بی هیچ مانعی حرکت کند.

وقتی که کاروان عروس به خانه داماد رسید، مادر داماد با کاسه‌ای آرد آن را متبرک می‌کند که نشانه سفیدبختی و برکت بوده و این مرحله را اوون ثپمک می گویند.از مراسم دیگر عروسی که در گذشته‌های دور رسم بود کُشتی است که به آن گورشمک می‌گویند.یکی دیگر از مراسم دیدنی در عروسی ترکمن‌ها، اسب دوانی است که در گذشته‌های دور معمول بود و امروزه خیلی به ندرت، آن هم در روستاها و در سطحی ابتدایی برگزار می‌شود.

لازم به ذکر است که موقع جاری شدن خطبه‌های عقد، 4 نفر در چهار گوشه اتاق مراسم قیچی زدن را اجرا می‌کنند. به معنای؛ دست و زبان بدخواهان بریده باد.اعلام رضایت عروس و داماد برای انجام مراسم عقد در حضور عاقد صورت نمی گیرد بلکه برای هر یک نماینده‌ای تعیین می‌شود.در اولین روز ورود عروس و بعد از پایان مراسم عقد در حضور جمعی از زنان دو طرف دست عروس را در دست داماد می‌گذارند.

در این مراسم، زنی از نزدیکان داماد اشعاری را با صدای بلند و آهنگین می‌خواند که متضمن مسئولیت‌های دو طرف (عروس و داماد) در زندگی مشترک است. از جمله ویژگی‌های رسومات ترکمن‌ها استفاده از پارچه‌های بسیار زیبا و رنگارنگ بویژه در مراسم‌های جشن و عروسی است.

نوشتن دیدگاه